گنبد جبلیه کرمان؛ گنبدی که با شیر شتر و تماما از سنگ است

گنبد جبلیه (معرفی تمدنی کهن کرمان)

موقعیت گنبد جبلیه

گنبد جبلیه در شرق شهر کرمان قرار دارد(مشاهده روی نقشه).

گنبد جبلیه در قسمت شرقی شهر کرمان و در غرب گنبد کوههای مهدیه صاحب الزمان و بزرگترین جنگل دست کاشت خاورمیانه قرار دارد.

تاریخچه و تمدن شهر کرمان

استان کرمان قدمتی بیش از ۱۵۰۰ سال دارد.

تخت جمشید یکی از بزرگترین بناهای ایرانی که چوب درخت یاک را از کرمان می بردند و برای ساخت سقف کاخ های هخامنشی استفاده می کردند و در کتیبه های هخامنشی کرمان را کارامان یاد کرده اند.

نام های دیگر کرمان: بوتیا، گواشیر و مهمترین آن کارامان بوده است.

هسته اولیه شهر کرمان محدوده ای به اسم قلعه دختر و قلعه اردشیر که متعلق به دوره ساسانی هستند و در کنار این دو قلعه بنایی داریم بنام گنبد جبلیه که گمان می بریم متعلق به آن زمان یا قبل تر است.

تاریخچه گنبد جبلیه یا گنبد گبری

تاریخ دقیق ساخت گنبد و برای چه کاربردی استفاده شده است، در هیچ سندی ذکر نشده است. برخی زمان ساخت این گنبد را به اوایل اسلام و برخی به قبل از اسلام و دوره ساسانیان نسبت میدهند.

تاریخ دقیق بنا در اسناد تاریخی ذکر نشده است، سرپرستی سایکس در کتاب «هشت سال در ایران» می نویسد:

وقتی از قبرستان عبور می کنید بنایی هشت ضلعی که گنبدی به شکل دو هلال بر روی آن قرار دارد. این گنبد بنام جبلیه معروف است و تنها ساختمان سنگی کرمان همین گنبد جبلیه است.

مصالح گنبد جبلیه

مصالح گنبد و طرز ساخت آن نشان میدهد که متعلق به دوره ساسانی است. سنگ و آهک کنار کوه و گنبد به روی بستری از سنگ ساخته شده است. در حقیقت ریشه گنبد کوه است و به همین دلیل این گنبد بیش از ۱۵۰۰ سال قدمت دارد.

سایر مصالحی که در افسانه ها ذکر شده ولی واقعیت علمی دارد از قبیل شیر شتر، خاکستر و سفیده تخم مرغ بوده است.

عرض پی گنبد جبلیه هشت ضلعی است که از هر سمت دری قرار داشت و عرض آن دو متر میباشد تمام دربهای بنا در اثر زلزله مسدود کردند. و یکی از درها جهت بازدید علاقمندان باز است.

کاربرد گنبد جبلیه

گنبد جبلیه در تاریخ به نام گنبد گبری یاد کرده اند و در تاریخ بنای گنبد به دوره قبل از اسلام یعنی ساسانیان نسبت میدهند برخی گمان می کنند آتشکده یا قبر یکی از زرتشتیان بوده باز هم جایی مستند نشده است.

سنگ های مقبره را زمانی که قبرستان را ویران میکردند، برای نمایی دیگر به کار گرفتند و برخی ادعا دارند که گنبد متعلق به دوره سلجوقیان است. معنی واژه «جبلی» برگرفته از کلمه «گبری» در عبی است و و قدمت گنبد را از کلمه «گبر» گرفته اند.

شاید مربوط به قبل از اسلام باشد و از بناهای زرتشتی و گبری است اگر چه هیچکدام از موارد نه تایید و نه رد میشود.

مکان های دیدنی مجاور گنبد جبلیه

جنگل قائم، مشتاقیه،باغ بیرم اباد کرمان، مجموعه گنجعلیخان، موزه و آتشکده زرتشتیان کرمان.

نویسنده: اسما محمودی